خداوند سرپرست مؤمنان در هدایت آنها از ظلمت‌ها به‌سوی نور است

خبرگزاری مهر، گروه دین و اندیشه: انسان در هنگام خواب و بی‌توجهی امکان درک هیچ واقعیت بیرونی را نخواهد داشت به‌خصوص واقعیت‌هایی که سروصدای ظاهری ندارند. تنها راه بهره‌مند کردن چنین شخصی، بیدار و آگاه کردن اوست. واقعیت‌های معنوی فراوانی هستند که ما نسبت به آنها در بسیاری اوقات در غفلت و بی‌توجهی به سر می‌بریم و خداوند می‌تواند ما را برای درک آنها بیدار کند. حقایقی همچون مرگ و دنیای برزخ و قیامت که با همه بزرگی‌شان مورد غفلت هستند. ماه مبارک رمضان، ماه بیدارباش دل، از همه خواب‌ها و غفلت‌هایی است که دنیا و سرگرمی‌هایش به وجود آورده است. یکی از حقایق مهمی که اکثر مردم از آن غافل هستند و نیازمند توجه جدی می‌باشد، حقیقت برکت‌های موجود در وقت سحر است که اگر از این فرصت ناب برای استغفار استفاده شود عمل به این گزاره قرآنی در توصیف پرهیزکاران نیز اجرایی خواهد شد که خداوند می‌فرماید: «الصَّابِرینَ وَ الصَّادِقینَ وَ الْقانِتینَ وَ الْمُنْفِقینَ وَ الْمُسْتَغْفِرینَ بِالْأَسْحار؛ [۱] [اینانند] شکیبایان و راستگویان و فرمانبرداران و انفاق کنندگان و آمرزش‏خواهان در سحرگاهان.»

چرا باید از بستر خواب جدا شویم؟

جنس بیداری و عبادت و مناجات سحرگاهان، از دو جنس است. یکی ترس، و دیگری شوق. چنان‌که قرآن کریم در توصیف مؤمنان حقیقی می‌فرماید: «تَتَجافی‏ جُنُوبُهُمْ عَنِ الْمَضاجِعِ یَدْعُونَ رَبَّهُمْ خَوْفاً وَ طَمَعا؛ [۲] پهلوهایشان از خوابگاه‌ها جدا می‏‌شود [و] پروردگارشان را از روی بیم و طمع می‏‌خوانند.» ترس از محاسبه الهی، کمی توشه، و انباشتگی گناهان از سویی، و اشتیاق به جوایز سحرگاهی خداوند از سوی دیگر، خواب را از سر انسان، و پهلو را از بستر جدا کرده و انسان را وادار به قیام شبانه می‌کند. چه برکتی بالاتر از اینکه انسان در سحرهای ماه مبارک رمضان، آمرزیده شود و بهترین عطایای مادی و معنوی را نصیب خود کند. پس، چنین دعا کنیم: «اللَّهُمَّ نَبِّهْنِی فِیهِ لِبَرَکَاتِ أَسْحَارِهِ‏؛ [۳] ای خدا مرا در این روز برای برکات سحرها بیدار و متنبه ساز.»

بهتر و بابرکت‌تر از بیداری چشم‌ها در سحرهای ماه رمضان، بیداری دل است که باید آن را در مناجات‌های سحر، جستجو کرده و از خداوند درخواست کنیم. چنان‌که در مورد مراتب روزه گرفتن نیز امام علی (علیه‌السلام) می‌فرمایند: «صَوْمُ الْقَلْبِ خَیْرٌ مِنْ صِیَامِ اللِّسَانِ وَ صَوْمُ اللِّسَانِ خَیْرٌ مِنْ صِیَامِ الْبَطْنِ؛ [۴] روزه دل بهترست از روزه زبان، و روزه زبان بهترست از روزه شکم‏.» منظور از روزه دل، بستن راه آن بر روی تاریکی‌ها و لکه‌های غیر خدایی و آرام ساختن آن به یاد دائمی خداست. همچنان که قرآن کریم می‌فرماید: «الَّذینَ آمَنُوا وَ تَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُمْ بِذِکْرِ اللَّهِ أَلا بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوب‏؛ [۵] همان کسانی که ایمان آورده‏‌اند و دل‌هایشان به یاد خدا آرام می‏‌گیرد. آگاه باش که با یاد خدا دل‌ها آرامش می‏‌یابد.» چیزی که امام سجاد (علیه‌السلام) آن را مایه دوری از غفلت دانسته و عرض می‌کند: «وَ نَبِّهْنِی لِذِکْرِکَ فِی أَوْقَاتِ الْغَفْلَة؛ [۶] و در اوقات غفلتم به یاد خود آگاهی ده‏.»

تمام ابزارهای الهی، از جمله فرستادن رسولان، نزول قرآن و … در جهت بیرون آوردن انسان از تاریکی‌های غفلت و گمراهی به‌سوی آگاهی و هدایت است. هدایت ناب، زمانی محقق می‌شود که از قلب انسان برآمده باشد. قلبی که از هر گونه ظلمت و بیماری پاک شده، در قیامت خریداری می‌شود چنان‌که قرآن کریم می‌فرماید: «یَوْمَ لَا یَنفَعُ مَالٌ وَ لَا بَنُونَ إِلَّا مَنْ أَتیَ اللَّهَ بِقَلْبٍ سَلِیم‏؛ [۷] روزی که هیچ مال و فرزندی سود نمی‌‏دهد، مگر کسی که دلی پاک به سوی خدا بیاورد.»در این روز نیز چنین درخواست می‌کنیم: «وَ نَوِّرْ فِیهِ قَلْبِی بِضِیَاءِ أَنْوَارِهِ؛ [۸] و دلم را به روشنی انوار سحر منور کن.»

بدن؛ جعبه ابزاری برای سعادت

نور برآمده از برکت سحرها و لحظات ارزشمند ماه مبارک رمضان، تنها امری قلبی نیست بلکه باید در رفتار انسان، مؤثر واقع شود. چنان‌که قرآن کریم، چنین نوری را حرکت در مسیر الهی برشمرده و می‌فرماید: «کِتابٌ أَنْزَلْناهُ إِلَیْکَ لِتُخْرِجَ النَّاسَ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَی النُّورِ بِإِذْنِ رَبِّهِمْ إِلی‏ صِراطِ الْعَزیزِ الْحَمید؛ [۹] کتابی است که آن را به سوی تو فرود آوردیم تا مردم را به اذن پروردگارشان از تاریکی‌ها به سوی روشنایی بیرون آوری: به سوی راه آن شکست ناپذیر ستوده.» قلب انسان باید از چنان انرژی برخوردار باشد که بتواند اعضا بدن را به پیمودن مسیر وادار کند. یعنی از تمام بدن همانند جعبه ابزاری برای انجام اعمال صالح بهره برد. چرا که اعمال الهی هستند که موجب سعادت انسان خواهند شد. پس، از خدا می‌خواهیم که بدن ما در مسیر هدایت به‌سوی خود به کار گیرد و‬ می‌گوئیم: «وَ خُذْ بِکُلِّ أَعْضَائِی إِلَی اتِّبَاعِ آثَارِهِ؛ [۱۰] و تمام اعضا را برای آثار و برکات این ماه مسخر فرما.»

خداوند، خود، سرپرستی مؤمنان در هدایت آنها از ظلمت‌ها به‌سوی نور و روشنایی را بر عهده دارد و می‌فرماید: «اللَّهُ وَلِیُّ الَّذینَ آمَنُوا یُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَی النُّور؛ [۱۱] خداوند، ولی و سرپرست کسانی است که ایمان آورده‏‬ اند؛ آنها را از ظلمتها، به سوی نور بیرون می‏‌برد.» این ولایت و سرپرستی را توسط ولیّ معصوم خود به انجام می‌رساند. امام باقر (علیه‌السلام) می‌فرماید: «لَنُورُ الْإِمَامِ فِی قُلُوبِ الْمُؤْمِنِینَ أَنْوَرُ مِنَ الشَّمْسِ الْمُضِیئَةِ بِالنَّهَارِ وَ هُمْ وَ اللَّهِ یُنَوِّرُونَ قُلُوبَ الْمُؤْمِنِینَ؛ [۱۲] نور امام در دل‌های مؤمنان، از نور خورشید تابان تابنده‌تر است و به خدا سوگند! این، ائمه (علیهم‌السلام) هستند که دل‌های مؤمنان را نورانی می‌کنند.»

اثر نورانیت قلب

وقتی دل مؤمن نورانی می‌شود چه اتفاقی در آن می‌افتد و چه اثری دارد؟ رسول گرامی اسلام صلی‌الله علیه و آله خطاب به اباذر می‌فرمایند: «یَا أَبَا ذَرٍّ، إِذَا دَخَلَ النُّورُ الْقَلْبَ انْفَتَحَ الْقَلْبُ وَ اسْتَوْسَعَ. قُلْتُ: فَمَا عَلَامَةُ ذَلِکَ، بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ: الْإِنَابَةُ إِلَی دَارِ الْخُلُودِ، وَ التَّجَافِی عَنْ دَارِ الْغُرُورِ، وَ الِاسْتِعْدَادُ لِلْمَوْتِ قَبْلَ نُزُولِهِ؛ [۱۳] ای اباذر هر گاه روشنی در دل وارد شود دل گشوده می‏‌شود و وسعت پیدا می‌‏کند. عرض کردم: علامت روشنی دل چیست؟ پدر و مادرم قربانت ای رسول خدا! حضرت فرمودند: برگشتن به سوی خانه‏ جاویدان؛ و دور افکندن سرای فریب؛ و مهیا شدن برای مرگ، پیش از آمدن آن.» پس، چنین درک و معرفتی، نشان‌دهنده نورانیت قلب است. چنان‌که امام علی علیه‌السلام می‌فرمایند: «الْمَعْرِفَةُ نُورُ الْقَلْب‏؛ [۱۴] معرفت، روشنائیِ دل است.» از خداوند می‌خواهیم که ما را نیز همچون عارفان روشن‌ضمیر قرار دهد و می‌گوئیم: «بِنُورِکَ یَا مُنَوِّرَ قُلُوبِ الْعَارِفِین؛ [۱۶] به حق نور خود ای روشنی بخش دل‌های عارفان.»

پی‌نوشت
[۱]. سوره آل‌عمران، آیه ۱۷.
[۲]. سوره سجده، آیه ۱۶.
[۳]. مفاتیح الجنان، دعای روز هجدهم ماه رمضان.
[۴]. ‏علی بن محمد لیثی واسطی، عیون الحکم و المواعظ (مؤسسه علمی فرهنگی دار الحدیث، سازمان چاپ و نشر: قم، ۱۳۷۶)، ۳۰۵.
[۵]. سوره رعد، آیه ۲۸.
[۶]. صحیفه سجادیه، نیایش بیستم.
[۷]. سوره شعراء، آیه ۸۸ و ۸۹.
[۸]. مفاتیح الجنان، دعای روز هجدهم ماه رمضان.
[۹]. سوره ابراهیم، آیه ۱.
[۱۰]. مفاتیح الجنان، دعای روز هجدهم ماه رمضان.
[۱۱]. سوره بقره، آیه ۲۵۷.
[۱۲]. ‏محمد بن یعقوب کلینی، الکافی (اسلامیه) (دار الکتب الإسلامیة: تهران، ۱۳۶۳)، ج ۱, ص ۱۹۴، ح ۱.
[۱۳]. ‏محمد بن حسن طوسی، الأمالی (طوسی) (دار الثقافة: قم، ۱۴۱۴)، ۵۳۲.
[۱۴]. ‏عبدالواحد بن محمد آمدی، تصنیف غرر الحکم (مکتب الإعلام الإسلامی، مرکز النشر: قم، بی‌تا)، ۴۱.
[۱۵]. مفاتیح الجنان، دعای روز هجدهم ماه رمضان.